U čitavoj istočnoj Srbiji 2011. godine započet je projekat širokog rekognosciranja nalazišta iz praistorije, konkretno „Istraživanje prelaza iz srednjeg u gornji paleolit u istočnoj Srbijiˮ. Saradnjom dve institucije, Filozofskog fakulteta u Beogradu i Univerziteta Arizona u Tusonu (University of Arizona in Tucson), otpočela je jedna opšta potraga za epohom neandertalaca i prvih homo-sapiensa, koji se javljaju u Evropi. Istraživanja se i dan danas sprovode, a jedan deo te potrage je obuhvatio i sokobanjsku kotlinu.
Te 2011. godine, arheolozi koji su boravili u Sokobanji, obišli su nekoliko pećina koje bi mogle biti potencijalne za paleolitsku epohu. Odabrane su dve pećine za istraživanje i sondiranje: Sokogradske potkapine, ispod istoimenog antičkog i srednjevekovnog grada, kao i pećina Bogova vrata, u ataru sela Milušinac, saznajemo od Petra Milojević arheologa saradnika Arheološkog fakulteta u Beogradu, koji je poreklom iz Sokobanje.
– U Sokogradskim potkapinama je otvorena jedna manja sonda, nekih četiri puta četiri metara, i nakon jednog obimnog sloja šuta iz srednjevekovnog i antičkog perioda, došlo se do praistorijskog sloja koji je, nažalost, isto bio poremećen tim aktivnostima iz srednjevekovnog perioda, ali su pronađeni kameni artefakti koji su tipični za musterijen, odnosno za srednji paleolit i epohu neandertalaca, kako bi se popularno opisala i kako je najčešće vezujemo za te praljude koji su naseljavali ovo područje – kaže Milojević.
Sokogradske potkapine i ceo sistem pećina se nalaze ispod srednjevekovnog Sokograda, tačnije na jugoistočnoj litici koja gleda prema Lepteriji. Od samog grada, koji je sagrađen u vreme vizantijskog cara Justinijana, a kasnije korišćen u sastavu srednjevekovne Srbije, do zemlje, deli nekih sedamdesetak metara visine na kojima se poput saća protežu pećinski otvori. Arheolozima su na tim stenama u podnožju, tada privukle pažnju dve gravure, pronađene u kamenu zida ovog strmog odseka. Jedna od njih podseća na rustičnu figuru jelena, a druga ima oblik ćiriličnog slova (D).
– Jedan naredni projekat koji se sproveo, mislim 2013. godine u saradnji sa Kantabrijskim univerzitetom u Španiji pod rukovodstvom Ajtor Ruiz Redonda, tadašnjeg asistenta na Kantabrijskom univerzitetu, imao je za cilj potragu za paleolitskom umetnošću u Srbiji. I pored mnogih pećina koje su obiđene, on je pogledao te gravure, gde smo ga doveli da vidi da li je to možda iz paleolita, već tada je utvrdio da su gravure načinjene metalnim predmetom, dletom ili klinom, tako da je isključena odmah mogućnost da su mogle biti iz starijeg kamenog doba, odnosno iz paleolita. Tačno njihovo datovanje, za sada, nije jasno. Mogu biti, naravno, iz metalnog doba praistorije, a mogu biti stare, možda nekih par stotina godina. Te gravure nisu prevelike, možda nekih 15×15 santimetara, ali se vidi da su prekrivene slojem patine, tako da je potpuno sigurno da su one nastale u nekoj prošlosti koja je veća od jednog veka – objašnjava Milojević.
Potkapine i sistem pećina, o kojima se govori i gde su vršena istraživanja, nevidljive su mnogima koji u toku godine obiđu ovaj antički i srednjevekovni grad. Put do njih, koji samo u nekih dvadeset do četrdeset koraka deli od jugoistične kapije i samih useka u steni, obrasao je šumom i gustim rastinjem. Staza je posuta kamenom koji se sa zidina staroga grada u prošlosti i obrušio. Njihova puna vidljivost, u tom prostoru obraslom prirodom, moguća je pogledom sa vidika Golemi kamen, koji se nalazi visoko u planini Devica. Pod njom se i pruža ovo područje, na kome se, tada, i tragalo za prvim neandertalcem, homosapiensom i pračovekom Sokobanje.
