Čitlučka pećina − Pećina pod Devesiljskim kamenom

Čitlučka pećina se nalazi na oko 14 kilometara od Sokobanje. Smeštena je u podnožju planine „Devica”, u zaseoku sela Čitluk koje od davnina nosi naziv „Istoci”, kao odvojeni krak sela. Danas ovo naselje nosi naziv „Vrelo”, vrlo verovatno i po izvorištu, vrelu reke Moravice koje se nalazi u blizini sela. Pećina je, takođe, poznata pod imenom Vrelska pećina ili pećina pod Devesiljskim kamenom. Ime „Devesilje”, vezuje se za mitsku i lekovitu biljku koja je široko rasprostranjena i u šumama Evrope, a našla se i kod našeg poznatog pisca Jovana Jovanovića Zmaja u njegovoj poslednjoj zbirci pod nazivom „Devesilje”.

Sam izvor reke Moravice, turistički je valorizovan. Jedno je od omiljenih izletišta Sokobanje, rado posećeno od strane turista i meštana u različitim mesecima. Opremljeno je klupama za odmor, drvenim mostićima, mobilijarom, a pogotovu je atraktivno u mesecima kada voda izvire u svom punom jeku.

U blizini izvora, sa desne strane gledano na istok, nalazi se i obeležen šumski put koji vodi do pećine. Potrebno vam je nekih pet minuta do deset minuta da obeleženom  stazom dužine nekih 200 metara, stignete do jamskog ulaza, koji se nalazi na nekih pet metara visine od tla, u čijem je korenu prostor nalik  presušenom potoku.

Čitlučka-Vrelska pećina, inače, ima dva ulaza. Prvi, koji je u obliku izduženog jajeta (ima izdužen elipsast oblik), relativno je pristupačan za ulazak. Drugi se nalazi sa okolne strane, većih je dimenzija i pripada vertikalnim jamskim ulazima (Vigledima).

Prvi ulaz, koji je pristupačniji, vodi vas sa nekih pet do osam metara kanala, do velike dvorane. Na samom kraju tog kanala, od centralne dvorane i dva bočna pećinska kanala vidljiva u dnu, deli vas odsek ili uspravni stepenik visine do pet metara. Nekada su na ovom mestu postojale merdevine, danas ih nema, tako da je ulazak, zapravo silazak nepristupačan. Sama dvorana je zbog vertikalnog ulaza veoma dobro osvetljena dnevnim svetlom. Ono što vam prvo, ulaskom kroz kanal, izmami pogled, jeste i jedna pećinica,potkapina sa kanalom u visini južnog dela zida dvorane, na kojoj su vidljive drvene merdevine.

Pećina je u prošlosti, kako davnoj tako i ovoj bližoj, istraživana od strane speleologa i arheologa u potrazi za naučnim podacima i istorijskim dokazima o postojanju praistorijskih kultura i reliktima tih davnih vremena. Postoje podaci o izbijanju vrela vode iz same pećine, koji datiraju u kraj 19. i početak 20. veka. Kod meštana sela Čitluk još uvek postoje usmena predanja da je iz ove pećine poslednji put voda izlazila negde, polovinom prošlog, 20. veka.