Na oko 15 kilometara od Sokobanje nalazi se i danas veoma poznato selo Vrmdža. Naselje koje je prepoznalo moć interneta privuklo je doseljavanje ljudi na ovo područje u potrazi za boljim i zdravijim životom. Pored svog izgleda, impozantnih stenskih oblika i malih vrhova u širem kraju teritorije, Vrmaškog jezera sa pogledom na planinu Rtanj, u samom centru sela iznad škole, nalazi se velelepna stena na kojoj je nekada egzistirao Vrmaški ili kako se još naziva Latin grad.
Na osnovu arhitektonskih ostataka njegova izgradnja vezuje se za srednjovekovnu Srbiju. Pominje se u istorijskim izvorima gde je stradao u doba odmetanja Muse Čelebije, sina sultana Bajazita, poznatijeg kao Musa Kesedžija iz narodnih epskih pesama, koji je prilikom osvajanja gradova Stalaća, Lipovca, Bovna, Sokograda (Sokolca), osvojio i Vrmaški grad.
Prema mišljenjima arheologa, na mestu gde je nekada postojao grad, u davnoj prošlosti i periodu ranog gvozdenog doba, egzistiralo je i naselje.
– To možemo zaključiti na osnovu karakterističnih keramičkih nalaza koji su pronađeni ovde, baš na padinama. Na osnovu slučajnih nalaza novca znamo da je ovde egzistirao grad iz ranovizantijskog i kasnorimskog perioda. Novčići koji su nam dostupni iz Numizmatičkog društva ‘Soko’ su nalazi koji se mogu vezati za period Anastazija, Justina i Justina drugog, Justinijana, kao i jedan nalaz koji je jako zanimljiv i vezuje se za pad većine centralno-balkanskih utvrđenja, i to je jedan folis iz doba Mavrikija. To je kraj 6. veka kada je u jednom velikom avarskom naletu stradala većina ranovizantijskih gradova i nakon čega je usledilo doseljavanje Slovena i čitava priča vezana za veliku seobu naroda koja je zahvatila čitavu Evropu – kaže dr Petar Milojević, naučni saradnik Arheološkog instituta u Beogradu.
Nakon pada Vizantije, sledeća poznata obnova vezana je za period srednjovekovne Srbije. Tu su vidljivi ostaci zidina koji su, po mišljenju arheologa, delom iskorišćeni sa tvrđave podignute u ranovizantijskom periodu.
– Ima nekoliko ostataka. Najbolje je očuvana jedna kula u severnom podnožju i zidine koje su opstale prema jugu, na litici. Prema nekom sačuvanom kazivanju meštana i čitave priče, kaže se da je nakon Drugog svetskog rata i vremenima obnove svaka kuća za obnavljanje puteva trebalo da obezbedi jedna volovska kola kamena. I u tom periodu je grad jako stradao jer je kamen skidan sa zidina i korišćen za popločavanje puta – objašnjava Milojević.
On dodaje i jedan interesantan podatak, da su meštani prilikom radova na svojim okućnicama, u predelu preko puta ove lokacije i Vrmaškog grada, pronalazili dosta ljudskih skeleta koji se mogu vezati za nekropolu koja je tu postojala. Kako nisu obavljena nijedna konkretnija istraživanja, kao ni iskopavanja, niti je grad imao neku konzervaciju zidina, nema boljih i sigurnijih podataka, osim onih o kojima se priča.
Vrmaški grad i neki njegovi opisi vezuju se i za putopisce koji su ovuda prolazili. Grad u svojim putopisima pominju Feliks Kanic i Milan Đ. Milićević, a našao se i u književnosti. U romantizovanom romanu o Srpskoj prošlosti „Despotova vlastelaˮ, Andre Gavrilovića iz 1896. godine, jedan deo knjige odnosi se i na drugovanje gospodarice Vrmdže, vlastelinke Marine, ćerke Marojice Bunića kneza purgarskog u Novom Brdu i udovice gospodara Bana Krajinovića, protovestijara kneza Stefana Lazarevića sa vlastelinom Stefanom Lobojevićem, vlastelinom, upravnikom ili gospodarem obližnjeg Sokograda (Sokolca).
Mini emisiju o Latin gradu u selu Vrmdža kod Sokobanje možete pogledati na našem (You tube) kanalu.
